کد مطلب:284352 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:272
عدالت در اقتصاد
یكی از مصادیق ظلم آشكار، نابرابری و عدم تعادل طبقات مختلف مردم در مسائل اقتصادی است كه در جای جای جهان پهناور و حتی در كشورهای مدعی حقوق بشر دیده میشود. آنچه میتواند به این بیسامانی، سامان دهد و غبار محرومیت را در این عرصه از چهره عالم انسانی بزداید همانا اجرای عدالت اقتصادی است.
امام صادق (ع) میفرماید:
ان الله لم یترك شیئا من صنوف الاموال الاّ و قد قسّمه و اعطی كل ذی حق حقه الخاصة والعامة والفقراء والمساكین و كل صنف من صنوف الناس فقال: لو عدل فی الناس لاستغنوا.... [1] .
خداوند همه ثروتها (از انواع منابع درآمد) را میان مردم تقسیم كرده است و به هر كس حقش را داده است، كارگزاران و توده مردم و بینوایان و تهی دستان و هر گروهی از گروه های مردم. سپس امام فرمود: اگر عدالت برقرار شده بود، همه مردم بینیاز شده بودند.
بنابراین از نظر تعالیم اسلامی، اگر حاكمیت درست و اسلامی باشد، برنامههای حكومت به درستی تنظیم شده و مجریان آن نیز در جای خود به كار گمارده شوند، محرومیت و نیازمندی در جامعه نمیماند؛ زیرا حكومت حق و كارگزاران لایق آن به دنبال اجرای اصول عدالت خواهند بود و با چنین اقدامی همه مردم، به رفاه و بینیازی خواهند رسید.
پیامبر اكرم (ص) میفرماید:
... یتنعّم امتی فی زمانه نعیما لم یتنعمّوا مثله قطّ البرّ والفاجر یرسل السماء علیهم مدراراً ولاتدّخر الارض شیئاً من نباتها. [2] .
در زمان او[مهدی (عج)]مردم به نعمتهایی دست مییابند كه در هیچ زمانی دست نیافته باشند؛ چه نیكوكار و چه بدكار. آسمان پیوسته بر آنان ببارد و زمین چیزی از روییدنیهای خود را ذخیره نكند.
عدالت اقتصادی به عوامل گوناگونی بستگی دارد كه از مهمترین آنها عدالت در بخش تولید و توزیع است. از آثار عدالت در دولت مهدی (عج)، این است كه امكانات تولید در اختیار همگان است و هر كسی میتواند از زمین و انرژی و امكانات طبیعی برای تولید بهره بگیرد. از این رو افراد زیادی به اشتغال و كار سالم روی میآورند و هر كسی به اندازه همت و توان خود امكان رشد و پیشرفت دارد. البته این همه در راستای رفع نیازهای واقعی جامعه است؛ یعنی تولید در مسیر مطالبات و نیازهای اجتماع است. بنابراین هم تولیدكنندگان بهرهمند میشوند و هم جامعه به رشد و رفاه اقتصادی میرسد.
از سوی دیگر، از عوامل مهم ظلمهای اقتصادی بیعدالتی در عرصه توزیع است. تقسیم ثروت ملی به صورت نابرابر و اختلاف فراوان و غیرمنطقی میان درآمدها و واسطه گریهای بیجا، شكاف طبقاتی گستردهای را باعث شده است. بنابراین اثر عدالت مهدوی در عرصه اقتصادی، تقسیم اموال عمومی به شكل مساوی در میان مردم است.
پیامبر اكرم (ص) میفرماید:
ابشركم بالمهدی یبعث فی امتی... یرضی عنه ساكن السماء و ساكن الارض یقسم المال صحاحاً. فقال له رجل: و ما صحاحاً؟ قال: السویة بین الناس. [3] .
به مهدی بشارتتان میدهم. او در میان امت من برانگیخته میشود... ساكنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستی تقسیم میكند. مردی پرسید: مقصود چیست؟ فرمود: به شكل مساوی میان مردم تقسیم میكند.
در روایتی دیگر از امام باقر (ع) آمده است:
«... فانه یقسّم بالسویّة و یعدل فی خلق الرحمان، البرّ منهم والفاجر...». [4] .
آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم میكند و میان همه مردم به نیكوكار و بدكار به عدالت رفتار مینماید.
از روایت بالا معلوم میشود كه در مواردی كه برابری میان مردم از مظاهر عدالت است، اموال به تساوی تقسیم میشود؛ نه این كه در همه موارد به همگان یكسان پرداخت شود. در واقع، برابری میان مردم با هدف تأمین ضروریات و امكانات اولیه زندگی است و برای همه افراد و اقشار از یك حد منطقی و رفاهی معقول برخوردار باشند.
و نیز از آن بزرگوار روایت شده است:
«... و یسوّی بین الناس حتی لاتری محتاجاً الی الزكوة.» [5] .
او[امام مهدی (عج)]میان مردم به مساوات رفتار میكند تا آنجا كه نیازمند زكات دیده نشود.
و از امام صادق (ع) روایت شده است كه فرمودند:
ان قائمنا اذا قام اشرقت الارض بنور ربها... و یطلب الرجل منكم من یصله بماله و یأخذ منه زكاته فلایجد احداً یقبل منه ذلك و استغنی الناس بما رزقهم الله من فضله. [6] .
هنگام قیام قائم ما، زمین با نور خدایی روشن گردد و... شما به جستوجوی اشخاصی برمی آیید كه مال یا زكات بگیرند و كسی را نمییابید كه از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهی بینیاز گردند.
بنابراین از آثار عدالت اقتصادی در جامعه مهدوی، برخورداری همه افراد جامعه از یك زندگی مادی مطلوب و آبرومند است؛ به گونهای كه افراد نیازی به درخواست مال نداشته باشند و این سطح از زندگی در كنار رشد عقلانی و اخلاقی و ریشهكنی رذایلی همچون حرص و آزمندی از دل و جان انسانها میتواند حیات طیبه و پاكی را فراهم كند كه در ساحت آن، رشد و تعالی معنوی و روحی مردم بهتر و منطقیتر قابل دست رسی باشد. از دیگر آثار عدالت اقتصادی در روزگار مهدی (عج)، عمران و آبادانی زمین است. در دوران حاكمیت حكومتهای غیر الهی، آبادی تنها برای بخشهایی است كه به گونهای با دستگاه حاكم در ارتباط بوده و یا از جایگاه ویژه اجتماعی برخوردار باشند. مناطقی از كشورها كه طبقه محروم جامعه را در خود جای داده است، مورد بیمهری حاكمان قرار گرفته و گاهی به شكلی غیرقابل سكونت در می آید. ولی عدالت مهدوی در عرصه اقتصادی به آبادانی شهرها و روستاها و حتی زمینهای بایر میانجامد؛ زیرا اولاً این از سیاستهای حكومت مهدی است كه در روایات به آن تصریح شده است [7] ثانیاً لازمه عدالت گسترده و جریان یافته در بخشهای اجتماعی، همین است كه جای ویرانی باقی نماند و همگان ـ در هر طبقه اجتماعی كه باشند ـ از مواهب الهی بهرهمند گردند.
امام صادق (ع) میفرماید:
ان الله لم یترك شیئا من صنوف الاموال الاّ و قد قسّمه و اعطی كل ذی حق حقه الخاصة والعامة والفقراء والمساكین و كل صنف من صنوف الناس فقال: لو عدل فی الناس لاستغنوا.... [1] .
خداوند همه ثروتها (از انواع منابع درآمد) را میان مردم تقسیم كرده است و به هر كس حقش را داده است، كارگزاران و توده مردم و بینوایان و تهی دستان و هر گروهی از گروه های مردم. سپس امام فرمود: اگر عدالت برقرار شده بود، همه مردم بینیاز شده بودند.
بنابراین از نظر تعالیم اسلامی، اگر حاكمیت درست و اسلامی باشد، برنامههای حكومت به درستی تنظیم شده و مجریان آن نیز در جای خود به كار گمارده شوند، محرومیت و نیازمندی در جامعه نمیماند؛ زیرا حكومت حق و كارگزاران لایق آن به دنبال اجرای اصول عدالت خواهند بود و با چنین اقدامی همه مردم، به رفاه و بینیازی خواهند رسید.
پیامبر اكرم (ص) میفرماید:
... یتنعّم امتی فی زمانه نعیما لم یتنعمّوا مثله قطّ البرّ والفاجر یرسل السماء علیهم مدراراً ولاتدّخر الارض شیئاً من نباتها. [2] .
در زمان او[مهدی (عج)]مردم به نعمتهایی دست مییابند كه در هیچ زمانی دست نیافته باشند؛ چه نیكوكار و چه بدكار. آسمان پیوسته بر آنان ببارد و زمین چیزی از روییدنیهای خود را ذخیره نكند.
عدالت اقتصادی به عوامل گوناگونی بستگی دارد كه از مهمترین آنها عدالت در بخش تولید و توزیع است. از آثار عدالت در دولت مهدی (عج)، این است كه امكانات تولید در اختیار همگان است و هر كسی میتواند از زمین و انرژی و امكانات طبیعی برای تولید بهره بگیرد. از این رو افراد زیادی به اشتغال و كار سالم روی میآورند و هر كسی به اندازه همت و توان خود امكان رشد و پیشرفت دارد. البته این همه در راستای رفع نیازهای واقعی جامعه است؛ یعنی تولید در مسیر مطالبات و نیازهای اجتماع است. بنابراین هم تولیدكنندگان بهرهمند میشوند و هم جامعه به رشد و رفاه اقتصادی میرسد.
از سوی دیگر، از عوامل مهم ظلمهای اقتصادی بیعدالتی در عرصه توزیع است. تقسیم ثروت ملی به صورت نابرابر و اختلاف فراوان و غیرمنطقی میان درآمدها و واسطه گریهای بیجا، شكاف طبقاتی گستردهای را باعث شده است. بنابراین اثر عدالت مهدوی در عرصه اقتصادی، تقسیم اموال عمومی به شكل مساوی در میان مردم است.
پیامبر اكرم (ص) میفرماید:
ابشركم بالمهدی یبعث فی امتی... یرضی عنه ساكن السماء و ساكن الارض یقسم المال صحاحاً. فقال له رجل: و ما صحاحاً؟ قال: السویة بین الناس. [3] .
به مهدی بشارتتان میدهم. او در میان امت من برانگیخته میشود... ساكنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستی تقسیم میكند. مردی پرسید: مقصود چیست؟ فرمود: به شكل مساوی میان مردم تقسیم میكند.
در روایتی دیگر از امام باقر (ع) آمده است:
«... فانه یقسّم بالسویّة و یعدل فی خلق الرحمان، البرّ منهم والفاجر...». [4] .
آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم میكند و میان همه مردم به نیكوكار و بدكار به عدالت رفتار مینماید.
از روایت بالا معلوم میشود كه در مواردی كه برابری میان مردم از مظاهر عدالت است، اموال به تساوی تقسیم میشود؛ نه این كه در همه موارد به همگان یكسان پرداخت شود. در واقع، برابری میان مردم با هدف تأمین ضروریات و امكانات اولیه زندگی است و برای همه افراد و اقشار از یك حد منطقی و رفاهی معقول برخوردار باشند.
و نیز از آن بزرگوار روایت شده است:
«... و یسوّی بین الناس حتی لاتری محتاجاً الی الزكوة.» [5] .
او[امام مهدی (عج)]میان مردم به مساوات رفتار میكند تا آنجا كه نیازمند زكات دیده نشود.
و از امام صادق (ع) روایت شده است كه فرمودند:
ان قائمنا اذا قام اشرقت الارض بنور ربها... و یطلب الرجل منكم من یصله بماله و یأخذ منه زكاته فلایجد احداً یقبل منه ذلك و استغنی الناس بما رزقهم الله من فضله. [6] .
هنگام قیام قائم ما، زمین با نور خدایی روشن گردد و... شما به جستوجوی اشخاصی برمی آیید كه مال یا زكات بگیرند و كسی را نمییابید كه از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهی بینیاز گردند.
بنابراین از آثار عدالت اقتصادی در جامعه مهدوی، برخورداری همه افراد جامعه از یك زندگی مادی مطلوب و آبرومند است؛ به گونهای كه افراد نیازی به درخواست مال نداشته باشند و این سطح از زندگی در كنار رشد عقلانی و اخلاقی و ریشهكنی رذایلی همچون حرص و آزمندی از دل و جان انسانها میتواند حیات طیبه و پاكی را فراهم كند كه در ساحت آن، رشد و تعالی معنوی و روحی مردم بهتر و منطقیتر قابل دست رسی باشد. از دیگر آثار عدالت اقتصادی در روزگار مهدی (عج)، عمران و آبادانی زمین است. در دوران حاكمیت حكومتهای غیر الهی، آبادی تنها برای بخشهایی است كه به گونهای با دستگاه حاكم در ارتباط بوده و یا از جایگاه ویژه اجتماعی برخوردار باشند. مناطقی از كشورها كه طبقه محروم جامعه را در خود جای داده است، مورد بیمهری حاكمان قرار گرفته و گاهی به شكلی غیرقابل سكونت در می آید. ولی عدالت مهدوی در عرصه اقتصادی به آبادانی شهرها و روستاها و حتی زمینهای بایر میانجامد؛ زیرا اولاً این از سیاستهای حكومت مهدی است كه در روایات به آن تصریح شده است [7] ثانیاً لازمه عدالت گسترده و جریان یافته در بخشهای اجتماعی، همین است كه جای ویرانی باقی نماند و همگان ـ در هر طبقه اجتماعی كه باشند ـ از مواهب الهی بهرهمند گردند.
[1] كافي، ج 1، ص 542.
[2] بحارالانوار، ج 51، ص 88.
[3] بحارالانوار، ج 51، ص 81.
[4] همان، ص 29.
[5] همان، ج 52، ص 390.
[6] بحار، ج 52، ص 337.
[7] الامام المهدي، ص 271.